Je ziet (en weet) het misschien niet, maar je bent er dagelijks volledig van afhankelijk: kobalt. Dit wondermineraal zit tegenwoordig in vrijwel al onze elektrische apparaten. Laptops, mobiele telefoons, smartwatches, elektrische auto’s, e-sigaretten – de lijst is eindeloos.
En in het kielzog van de energietransitie stijgt de kobalthonger de laatste jaren tot ongekende hoogte. Tegen 2030 zal de wereldwijde vraag naar kobalt volgens het WEF zelfs verviervoudigd zijn, grotendeels als gevolg een flinke toename in elektrische auto’s.
Maar onze toenemende afhankelijkheid van kobalt kent ook een donkere keerzijde. Want de winning ervan, zeker in kwetsbare natuur- en conflictgebieden als in de Democratische Republiek Congo, is desastreus voor zowel mens als milieu.
Wat is kobalt?
Kobalt is een glanzend, zilverblauw mineraal, opgeslagen in de aardkorst. De Egyptenaren, Grieken en Romeinen gebruikten kobalt vroeger al voor het kleuren van glas, de Chinezen voor het kleuren van porselein.
Kobalt helpt batterijen om grote hoeveelheden energie op te slaan, terwijl het de temperatuur in die batterij stabiel houdt te midden van vrieskou of juist verzengende hitte. Vanwege die gouden combinatie is kobalt nuttig voor talloze toepassingen in de lucht- en ruimtevaart, defensie en medische sector, onze dagelijkse elektronica en in zo’n beetje alle technologie voor duurzame energie.
Ook in de steeds populairdere lithium-ion-accu’s is kobalt een essentieel ingrediënt. Deze accu’s kennen, in tegenstelling tot traditionele batterijen, een langere levensduur en kunnen vaker opgeladen worden. Om die reden stoppen autofabrikanten ze in hun elektrische auto’s.
Controverse rond kobalt
Tot zover het hosannaverhaal. Want hoewel kobalt cruciaal is voor veel van onze dagelijkse apparaten én voor een duurzamere toekomst, is de winning ervan problematisch.
Dat geldt met name voor de Democratische Republiek Congo, waar maar liefst de helft van de wereldwijde kobaltvoorraad te vinden is. Op dit moment voorzien de Congolese mijnen in zeventig procent van de wereldwijde behoefte aan kobalt. Maar tegen welke prijs?
‘Ongeveer een derde van het Congolese kobalt wordt met de hand gewonnen in zeer provisorische, krakkemikkige mijnen,’ legt Siddhart Kara van de Harvard School of Public Health uit. ‘Hier doen duizenden mijnwerkers levensgevaarlijk werk onder mensonwaardige, vernederende omstandigheden voor slechts enkele dollars per dag.’
Al twee decennia onderzoekt Kara moderne slavernij, mensenhandel en kinderarbeid. In zijn nieuwste boek, Cobalt Red, legt hij pijnlijk bloot hoe onze collectieve kobaltverslaving hand in hand gaat met vele onzichtbare doden en een ongekende vervuiling van het water, de bodem en de lucht rondom de winningsgebieden.
Longkanker ligt op de loer
Om in kaart te brengen hoe schadelijk de kobaltwinning is voor de mensen die dicht bij de mijnen wonen, voerden onderzoekers van de KU Leuven in België en Universiteit van Lubumbashi in de DRC een case study uit in Kasulo, een buurt in de stad Kolwezi. Toen hier pal onder de woningen kobalterts werd ontdekt, ontstond een ware kobaltkoorts. Te midden van alle huizen doemden tientallen mijnputten op, permanent bemand door honderden mijnwerkers.
‘Kinderen uit deze buurt hebben tien keer zoveel kobalt in hun urine als kinderen elders,’ zegt Benoit Nemery, longarts en coauteur van de studie. ‘Waarden die vele malen hoger liggen dan wat we voor Europese fabrieksarbeiders accepteren.’
Gedurende de winning komen grote hoeveelheden stof vrij met niet alleen kobalt, maar ook andere metalen als het zeer kankerverwekkende uranium. Nemery: ‘Op de lange termijn liggen longkanker en andere ziekten op de loer. Maar dat daadwerkelijk onderzoeken is lastig in zulke afgelegen gebieden.’
Zijn er alternatieven voor kobalt?
Ja, die zijn er. En ze worden ook al gebruikt, zij het stapje voor stapje: techreuzen als Apple en Tesla beloven hun kobaltgebruik af te bouwen en hoofdzakelijk nog in zee te gaan met verantwoorde producenten.
Tesla reduceerde zijn kobaltgebruik de afgelopen jaren met ruim zestig procent. Ook gebruikt deze autofabrikant sinds kort kobaltvrije accu’s in nieuwe modellen. Deze revolutionaire LPF-accu’s (lithium-ijzer-fosfaat) trekken niet alleen een minder zware wissel op het milieu, ze zijn ook stukken goedkoper.
Ook op het vlak van kobaltrecycling is verandering aanstaande. Treffend voorbeeld is Redwood Materials: het Amerikaanse hightech recyclebedrijf zal naar eigen zeggen in 2025 voldoende zeldzame mineralen als kobalt, koper en nikkel uit lithium-ion accu’s herwinnen, om jaarlijks een miljoen nieuwe elektrische auto’s mee te kunnen produceren.
De Democratische Republiek Congo herbergt meer dan de helft van de totale wereldwijde kobaltvoorraad.
Christian de Bruijn
Editor
Christian (1990) schrijft als Digital Editor verhalen voor de website van National Geographic. Studeerde geschiedenis en journalistiek. Maakte luchtige televisie voor de Keuringsdienst van Waarde en serieuze radio voor de buitenlandredactie van de NOS. Bezig aan een boek over de Amsterdamse volkswijk Tuindorp-Nieuwendam. Zelfverklaard klimaatgekkie en slow traveler. Groot liefhebber van Latijns-Amerika. Kweekt eigen groenten in de buurtmoestuin, zwerft graag rond in zijn groene camperbusje – bij voorkeur naar bestemmingen zonder bereik.
